Johann Gottlieb Wilhelm Maass to mało znana w obecnych czasach postać dawnego Kołobrzegu. Tymczasem był osobą wykraczającą poza swoją epokę, zarówno swoją działalnością jak i przemyśleniami. Jego spuścizna pozostała, grób niestety nie zachował się.

Peter Maass (1765-1826) osiedlił się w Bagiczu, gdzie został opiekunem tamtejszej szkoły. Latem pomagał budować domy. Utworzenie w latach 50-tych XIX wieku nowej miejscowości przy Lesie Kołobrzeskim związane było z pruskimi działaniami na rzecz zasiedlania terenów niewykorzystanych (przeczytaj). Życie dla osiedleńców było trudne i wymagające, zwłaszcza w zakresie zaspokajania codziennych potrzeb. Nie wiadomo, kiedy Peter Maass osiedlił się we wsi. Ożenił się w 1790 roku z Kathariną Louisą Lucht (1763-1816), a 15 czerwca 1791 roku w Bagiczu na świat przyszedł ich syn: Johann Gottlieb Wilhelm Maass. Pięć lat później, jego ojciec został kierownikiem kołobrzeskiego sierocińca i przysługiwało mu mieszkanie służbowe przy obecnej ul. E. Gierczak (w 1948 roku w wyniku sztormowego wiatru uszkodzony budynek zawalił się, były ofiary, a obiekt został rozebrany). Dzięki temu sytuacja rodziny Maassów poprawiła się, a w wieku 12 lat Johann Gottlieb mógł zacząć naukę w kołobrzeskim gimnazjum.

Życie nie było jednak takie proste, gdyż wszelkie plany pokrzyżowała wojna francusko-pruska z lat 1806-1807. Kołobrzeska twierdza w 1807 była oblegana przez wojska napoleońskie, a na miasto spadały kule i granaty. Johann Gottlieb został sekretarzem Joachima Nettelbecka. Jako uczeń najstarszej klasy uczestniczył również w produkcji pieniędzy zastępczych, które pozwalały na obrót gospodarczy w oblężonym mieście. Młody Maass miał więc dostęp do informacji z okresu wojny z pierwszej ręki. Niestety, w tym czasie rodzinę spotkała tragedia. Regularnie ostrzeliwane z wrogiej artylerii miasto poważnie cierpiało, ginęli ludzie. Johann Gottlieb wspomina, że do śmierci nie zapomni widoku zmasakrowanej głowy swojej siostry zbieranej do miski przez matkę. 10-latka zginęła od nieprzyjacielskiej kuli, która wpadła do mieszkania przez dach budynku. Czasy dorosłe Maass spędzał w domu na Przedmieściu Lęborskim. Tak opisywał walki w 1807 roku o szaniec przy kościele św. Jerzego: "Dezerter powiedział Francuzom, że przy kościele znajduje się mała prochownia, a za kościołem jest wóz z amunicją. Wróg strzelał teraz bez przerwy, prawdopodobnie ponad 100 razy, do kościoła i jego fortyfikacji, co już i tak wyrządziło mu tyle szkód ze względu na jego położenie. Granat wroga wkrótce zapalił proch i duża część wysuniętego schronu fortyfikacji wyleciała w powietrze wraz z większością artylerzystów, którzy ponownie spadali kawałek po kawałku na ziemię. Uratowano przed tym sierżanta Beckmanna, który niedługo wcześniej udał się do pobliskiego kościelnego w sprawach zawodowych. Ale jeszcze bardziej cudowne było uratowanie chorążego von Langena, który tam dowodził i również został wyrzucony w powietrze, ale spalony i ciężko ranny, wpadł szczęśliwie do pobliskiego płytkiego bagna lub stawu i jakimś boskim cudem przeżył. Zabrano go do kościoła Mariackiego, gdzie autor widział go osobiście, wraz z innym strzelcem, który był prawie cały poparzony i wyglądał surowo jak gotowany krab”. 

Johann Gottlieb zdał maturę w kołobrzeskiej szkole z wyróżnieniem. Jego przemówienie nie mogło jednak odbyć się w Sali Wielkiej ratusza, gdyż ten spłonął i runął 2 lipca 1807 roku. Maass był tak dobrym uczniem, że magistrat ufundował dla niego stypendium. Naukę zakończył na uniwersytecie w Królewcu ze stopniem doktora filozofii, zostając pastorem Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Ożenił się z Agatą Rosalią Stern (1790-1855). Jej ojcem był Johann Theodor von Gwiazdowski (1748-1816), ze zniemczonej rodziny Gwiazdowskich. Swoją pierwszą parafię Maass objął w Kętrzynie. Po pięciu latach powrócił do Kołobrzegu, gdzie tymczasowo został pastorem w kolegiacie, a następnie w latach 1828-1856 pełnił ten urząd na stałe, awansując do funkcji superintendenta (dziekana). W 1818 roku przyszedł na świat jego syn Gustav Eduard Robert Maass (+ 1894).

Od początku swojego zamieszkania jako pastor ewangelicki, Johann Gottlieb angażował się w sprawy kulturalne Kołobrzegu. Przejawem tego było założenie wspólnie z drukarzem i wydawcą - Karlem Ludwikiem Zinkiem pierwszej gazety kołobrzeskiej - "Colberger Wochenblatt". Maass został jej redaktorem naczelnym i funkcję tę pełnił przez 5 lat, często podpisując się pseudonimem "Theophilos". Pierwszy numer ukazał się w sobotę 5 lipca 1825 roku. Gazeta ukazywała się jako tygodnik i miała 8 stron. Wydawano ją do 1945 roku w zmienionym tytule, na koniec jako "Kolberger Zeitung". Było tam sporo tekstów o charakterze naukowym, w tym historycznych. Prym w tym ostatnim wiódł sam redaktor naczelny, który poruszał wiele tego rodzaju wątków. Oprócz smykałki redakcyjnej, Maass napisał także dramat historyczny poświęcony Joachimowi Nettelbeckowi pt. "Der Bürgerpatriot Joachim Nettelbeck wärend der Belagerung Colbergs 1807". Będąc już na emeryturze, po śmierci żony, zajął się pisaniem książek. W 1856 napisał wspomnienia z dzieciństwa "Theophilos an der Ostsee als Kind, Knabe und Jünglich". Rok później ukazała się praca o oblężeniu Kołobrzegu: "Belagerung Colbergs 1807". Wcześniej, będą jeszcze pastorem, w 1837 roku wydał książkę o historii kościoła Mariackiego w Kołobrzegu: "Geschichte und Belschreibung der St. Marien Dom Kirche zu Colberg". Dzięki temu, że Maass miał dostęp do archiwum kościelnego, co więcej, wiele spraw z okresu przygotowania do odbudowy kolegiaty znał z pierwszej ręki, bo był pastorem, przetrwała do naszych czasów oryginalna opowieść o dziejach obecnej bazyliki sprzed wielu wieków. Może nie jest to książka najobszerniejsza, ale porusza wiele oryginalnych kwestii w zakresie funkcjonowania kościoła oraz jego zabytków. Ostatnią pracą była historia Kołobrzegu w ujęciu monograficznym, ale Johann Gottlieb nie zdążył jej ukończyć.

Ciekawym wątkiem w życiorysie Maassa są jego relacje z prymasem Polski Marcinem Duninem, który w latach 1839-1840 odbywał w Kołobrzegu karę twierdzy, będąc w sporze z królem pruskim o małżeństwa mieszane. Tak pisze o tym H. Kroczyński: "Odnosił się z dużą sympatią do uwięzionego w Kołobrzegu arcybiskupa Dunina. Jego córka, po uwolnieniu Dunina, wraz z koleżankami udekorowała karetę biskupią". Jest to ciekawa informacja, ale w archiwum nie znalazłem nawet wzmianki o córce pastora.

Ostatni okres swojego życia Johann Gottlieb Wilhelm Maas spędził w Królewcu. Tam zmarł 7 sierpnia 1861 roku. Pochowano go w Kołobrzegu cmentarzu kościoła św. Jerzego. Miasto nigdy nie uhonorowało swojego obywatela i pastora, pomimo jego zasług w 1807 roku. Być może, co podkreśla H. Kroczyński, zaważyło na tym pacyfistyczne podejście Maassa. Jego działalność dostrzeżono w Berlinie i uhonorowano go złotym medalem "Za zasługi dla nauki i sztuki".

Robert Dziemba
Źródło ilustracji: wikitree.com