23 maja 1255 roku Kołobrzeg uzyskał prawa miejskie. Dokument lokacyjny nadali książę pomorski Warcisław III i biskup kamieńki Herman von Gleichen.

Pierwotnie, miasto znajdowało się w Budzistowie. Ówczesny gród zawierał wszystkie cechy miejskie i był najważniejszym ośrodkiem nad Parsętą, dominującą nad innymi miejscowościami. Jednak w XIII wieku, wobec przemian społeczno-gospodarczych, wszystko zaczęło się zmieniać. Prawdopodobnie, w okolicy dzisiejszego centrum odbywały się już jakieś prace nad zagospodarowaniem tego terenu, a decyzja suzerenów Ziemi Kołobrzeskiej była jedynie formalnością.

23 maja 1255 roku został wydany dokument lokacyjny nowego Kołobrzegu na prawie lubeckim. Miasto powstało na wysoczyźnie morenowej po prawej stronie rzeki, w odległości ok. 2 km od ujścia Parsęty do morza. Jak podaje Hieronim Kroczyński, koloniści byli przez 5 lat zwolnieni od płacenia czynszu, co miało im ułatwić zagospodarowanie się, a także mogli korzystać z lasów kasztelańskich przy wyrębie drzew. Miasto we władanie uzyskało 100 łanów ziemi uprawnej i Kołobrzeski Las, z którego potem wykorzystywano opał do warzelni soli. Mieszczanie mieli także prawo do połowu ryb.

W pierwszym etapie, Kołobrzeg miał kształt elipsy. Był otoczony wałem ziemnym, a domy były drewniane. Z terenu obecnych Niemiec, do miasta zaczęli przybywać koloniści, przywożąc nową kulturę i nowe rozwiązana technologiczne. Nowy ośrodek rozwijał się dość szybko. W kilka lat po lokacji, na terenie obecnego prezbiterium bazyliki, zbudowano kościół św. Mikołaja, patrona ludzi morza. W ciągu 30 lat, nowe miasto zdominowało politycznie i gospodarczo okolicę. Miasto cieszyło się licznymi przywilejami, a domniema się, że w 1284 roku wstąpiło do Hanzy. Był to katalizator, który spowodował, że ostatecznie obecne Budzistowo, zwane Starym Miastem, przegrało konkurencję i zaczęło powoli chylić się ku upadkowi (w 1360 r. pojawia się wzmianka, że kościół św. Janów znajduje się w szczerym polu). Do nowego ośrodka zaczęła się przeprowadzać ludność słowiańska.

Miasto regularnie się rozbudowywało. Jeszcze pod koniec XIII wieku rozpoczęto realizację monumentalnej inwestycji, jaką była budowa kolegiaty. Pierwszy ratusz powstał przy ul. Podgórnej (obecnie Wąska). 100 lat później, miasto zaczęło się przeobrażać. Drewnianą zabudowę zaczęła zastępować zabudowa murowana. Miasto się powiększyło do 18 hektarów. Osuszono prawy brzeg Parsęty (ulica Rzeczna) i wprowadzono tam zabudowę. Zbudowano również mur obronny długości 1570 metrów, z istniejącą Basztą Lontową zwaną Prochową i ruinami Baszty Więziennej. W XV wieku, Kołobrzeg stał się potęgą gospodarczą nad Bałtykiem, uzależniając od siebie inne mniejsze miasta.

757 urodziny Kołobrzegu to doskonała okazja do zwiedzenia wystawy "Dzieje Kołobrzegu" w Muzeum Oręża Polskiego. Warto naocznie przekonać się, jako rozwijało się nasze miasto, bogacąc się na morzu i solance.

Hipotetyczny widok Kołobrzegu na początku XV w. Panorama z wystawy "Dzieje Kołobrzegu" Muzeum Oręża Polskiego, autorstwa J. Tężyckiego i M. Rębkowskiego

Pieczęć miejska z 1257 r.