Rusowo to mała i niepozorna historycznie wieś na ziemi kołobrzeskiej. Jest położona 17 kilometrów na wschód od Kołobrzegu, w gminie Ustronie Morskie. Pierwotnie, był to teren polodowcowy, z wieloma jeziorkami, osuszonymi w XIX wieku. Według Manfreda Vollacka, potężna 35-hektarowa łąka w tej miejscowości, dawniej też była jeziorem. Rów z Rusowa wpada do strugi Pysznica, która wpływa do starorzecza Parsęty.

W okresie średniowiecza była to wieś rolniczo-kościelna, aczkolwiek w tradycji niemieckiej wskazuje się, że historia tej miejscowości sięga czasów starożytnych, gdyż odnotowano tu znaleziska z epoki brązu (elementy naszyjnika?), a także z epoki żelaza. Zabytki te nie zachowały się do naszych czasów. Nazwa Ruzowe pojawia się w źródłach historycznych po raz pierwszy w 1172 roku i jak to już wielokrotnie było wskazywane w przypadku niemieckich kancelistów, twórczo ewoluowała: Ruzzowe, Ryzzowe, Ruzzowo. W 1343 roku jest już Rüsow. W 1565 roku pojawia się Rutzow, a po 1945 roku istniało Ruczewo. Jak wskazuje dr Andrzej Chludziński, nazwa wsi wzięła się od nazwy osobowej Rus lub Rusz. Pierwotna powojenna nazwa miejscowości po II wojnie światowej powstała w wyniku wątpliwości co do pierwotnej formy niemieckiej przed wojną, czyli Rützow. Ostatecznie, pozostało Rusowo.

Istnienia Rusowa można doszukiwać się w początkach rozwoju Księstwa Zachodniopomorskiego. O jej początkach nie mamy żadnych informacji, natomiast był to idealny teren pod kątem rolniczym, ze względu na położenie, dostęp do lasu i do wody. Nic dziwnego, że wkrótce wieś ta została przekazana klasztorowi w Stołpiu (Stolpe). Stołpie nad Pianą zapisało się w historii Pomorza Zachodniego w ramach fundacji pierwszego klasztoru. W 1153 roku dokonał tego biskup woliński Wojciech i książę Racibor. W tym celu sprowadzono z Bergen w diecezji magdeburskiej benedyktynów. Nadanie z 1172 roku w latach 1182/1183 potwierdził książę Bogusław I. W kolejnych latach mamy następujące po sobie nadania i potwierdzenia własności kościelnej oraz dochodów ze wsi, nawet wówczas, gdy klasztor w Stołpiu przejęli cystersi (1304 rok). Zachował się też dokument z 1316 roku, w którym rycerz Lessen von Strachmin obiecuje Piotrowi, wikariuszowi kościoła Mariackiego w Kołobrzegu nie tylko dotychczasowe dochody, ale także 25 marek rocznej renty. Historia wsi zmienia się diametralnie w 1321 roku, kiedy to rycerz Heinrich Damitz i jego brat Hermann kupili więc i przekazali się w lenno rodowe Damitzów. Jak słusznie zauważa M. Vollack, własność rodową stanowiła ona 500 lat. W 1333 roku mamy informację o związkach tutejszego kościoła z klasztorem staromiejskim w Budzistowie, a w 1383 roku pojawia się wzmianka, o sprzedaży części Rusowa benedyktynkom z Budzistowa i zakonnicom z Koszalina. Sekularyzacja tych nadań nastąpiła po wprowadzeniu reformacji.

W kolejnych stuleciach dochodziło do zmiany własności majątku w ramach przedstawicieli poszczególnych rodów. Pod koniec XVIII wieku majątek został sprzedany za 20 tys. talarów porucznikowi Carlowi Christophowi von Müller. W 1807 roku majątek odkupił kołobrzeski kupiec Ernst Friedrich Samuel Schröder, właściciel ziemski Wrzosowa, Kłopotowa, Skoczowa i właśnie Rusowa. Piękny park w Rusowie, poleciła założyć jego żona - Henrietta. Zachował się opis tych włości, niezwykle pięknych i klimatycznych, które zaprojektował słynny ogrodnik Lenné. W drugiej połowie XIX wieku zaczęło dochodzić do zmian majątkowych, kontynuowanych do 1890 roku. Na początku XX wieku wieś przeżyła rozbudowę: powstała mleczarnia, zajazd, nowa szkoła i plebania. Szkoła powstała w 1909 roku wraz z mieszkaniem dla nauczyciela. W 1939 roku uczyło się tu 64 dzieci.

O średniowiecznym kościele w Rusowie nie wiemy tak dużo, jakbyśmy chcieli. H. Hoogeweg wskazuje w swoim opracowaniu prepozyta klasztoru staromiejskiego, niejakiego Hermanna, który był proboszczem kościoła w Rusowie w 1333 roku. Jest to bardzo możliwe, że taka inwestycja już w tym czasie miała miejsce. Jaki kształt miała świątynia, tego do końca nie można być pewnym, choć w literaturze wskazuje się jej rdzeń - nawę zbudowaną z kamienia polnego i cegły, do której już w okresie reformacji w 1684 roku dobudowano wieżę ceglaną na wysokiej podmurówce kamiennej. W kolejnych stuleciach o wyposażenie kościoła dbali właściciele wsi. Zachowało się tu kilka dzieł sztuki, przedstawiających m.in. Chrystusa z łotrami czy wdowi grosz. Według zapisów, dzwon odlany został w 1579 roku.

Na podkreślenie zasługuje jeszcze jeden zabytek związany z Rusowem. W Muzeum Miasta Kołobrzeg znajduje się tzw. kamień pokutny z drogi pomiędzy Rusowem a Strachominem. Christof Damitz pozbawił życia Petera Kameke, którego zamordował 28 czerwca 1605 roku. Napis na kamieniu głosi: "W 1605 roku, 28 czerwca szlachcic zacny, błogosławiony, Peter Kameke młodszy, właściciel ziemski Strachomina, przez Chrystofa Damitzena właściciela ziemskiego z Pleśnej nędznym i żałosnym sposobem został zakłuty i z życia do śmierci powołany. Niech Bóg będzie łaskawy”.

Robert Dziemba
Fot. Mafred Vollack, Das Kolberger Land, Husum 1999.