W dziejach Kołobrzegu jest pewien rozdział, w którym zapisali się również Rosjanie w roku 1761. Tym razem sprawdziło się przysłowie, że do trzech razy sztuka…

250 lat temu, 17 października 1761 roku, losy Twierdzy Kołobrzeg w wojnie 7-letniej zaczęły się przesądzać. Małe miasto już dwukrotnie stawało na drodze armii rosyjskiej, która musiała uznać wyższość oblężonych. Ale za trzecim razem, szczęście zaczęło się od żołnierzy pruskich odwracać. 17 października spod twierdzy zaczęły się wycofywać się posiłki twierdzy, aby 15 listopada pozostawić załogę samą sobie. Miesiąc później Twierdza Kołobrzeg poddała się.

Pierwsze oblężenie, które zaczęło się 3 października 1758 roku, było nieskuteczne. Komendantem twierdzy był wówczas major (później pułkownik) Henryk Zygmunt von der Heyde, a wojskami rosyjskimi dowodził generał lejtnant Palmbach. Garnizon kołobrzeski wraz z batalionem mieszczańskim liczył ponad 1000 żołnierzy oraz 130 dział i 14 moździerzy. Oddział rosyjski liczył 6000 żołnierzy. Palmbach nie miał czasu na obleganie twierdzy. Rosjanie zdobyli port, po czym próbowali nastraszyć obrońców ogniem artylerii. Nic nie osiągnąwszy, wycofali się w kierunku Gościna. Po otrzymaniu rozkazu zdobycia Kołobrzegu i wzmocnienia w sile 15000 żołnierzy, 10 października gen. Palmbach rozpoczął oblężenie. Jednak komendant twierdzy wiedział o nieciekawej sytuacji wojsk rosyjskich na Pomorzu i zwlekał z kapitulacją. Przyniosło to efekt w postaci zwinięcia oblężenia przez Rosjan 29 października. Twierdza Kołobrzeg nie została zdobyta.

Po raz drugi Rosjanie stanęli pod Kołobrzegiem 26 sierpnia 1760 roku. Oblężeniem morsko-lądowym dowodził admirał Zachariasz D. Miszukow. Należy tu wspomnieć o flocie oblężniczej, która jak na tamte czasy, budziła respekt u niejednego dowódcy. Największy, trójpokładowy okręt flagowy – Dymitr Rostowski – miał 100 armat. Obok niego ważną rolę odegrało 20 okrętów liniowych, z których 5 posiadało trzy pokłady, a każdy uzbrojony był w 86 armat; 3 fregaty oraz 3 galeony bombardujące, uzbrojone w dwa ciężkie moździerze każdy. Podsumowując, Rosjanie dysponowali 1574 działami. Rosyjskimi siłami lądowymi dowodził gen. mjr Demidow. Pierwsze starcia rozpoczęły się 27 sierpnia. 7 września, po włączeniu wszystkich sił oblężniczych (do walki włączyła się jeszcze eskadra szwedzka), rozpoczął się atak na twierdzę. Dowódcy oblężenia chcieli zrobić prezent imieninowy carycy Elżbiecie i na 15 września zdobyć Kołobrzeg. Obrońcy, na czele z pułkownikiem Heyde, spodziewali się ostatecznego ataku. Jednak 18 września z odsieczą twierdzy przybył gen. kawalerii Paul von Werner, który na czele siedmiu szwadronów huzarów śląskich oraz trzech batalionów piechoty, pobił Rosjan w kilku potyczkach pod Zieleniewem, a ich kawalerii dał popalić w Mirocicach. Już 23 września na przedpolach twierdzy był spokój. Kołobrzeg nie został zdobyty.

Oblężenie Twierdzy Kołobrzeg przez wojska rosyjskie w 1761 roku (źródło syw-cwg.narod.ru)

Po raz trzeci Rosjanie stanęli pod Kołobrzegiem 250 lat temu, w sierpniu 1761 roku. Rozbudowywanym korpusem rosyjskim w sile 34000 żołnierzy dowodził gen. Piotr A. Rumiancew (na ilustracji). Flotą rosyjsko-szwedzką w sile 121 okrętów dowodził wiceadmirał A. I. Polański. Bombardowanie twierdzy rozpoczęto 24 sierpnia. Walki były bardzo krwawe i toczyły się  w towarzystwie artylerii. Sytuacja Kołobrzegu nie była zbyt ciekawa. W twierdzy bronił się 12-tysięczny korpus księcia Fryderyka Eugeniusza Wirtemberskiego, który 12 września postanowił się ewakuować. Niestety jego dowódca dostał się pod Trzebiatowem do niewoli.

Oblężenie Twierdzy Kołobrzeg w 1761 roku przez wojska rosyjskie, szkic sytuacyjny wg Otto Rubowa

Z początkiem października na linii Przećmina, Borku i Dźwirzyna stanął oddział w sile 8 tysięcy żołnierzy pod dowództwem gen. por. von Platena. Nie był on jednak dokonać żadnych szerszych działań. Zresztą sama sytuacja w twierdzy była bardzo trudna. Brakowało paszy, szerzył się głód, a wraz z nim pojawiło się osłabienie ludzi i choroby. Jesień tego roku była bardzo zimna. Sztormy dały się we znaki obu stronom. 17 października wycofuje się von Platen. 15 listopada żołnierze ostatecznie wycofują się spod twierdzy. Wojska księcia Eugeniusza powracają 12 grudnia z odsieczą dla Kołobrzegu. Niestety w bitwie pod Błotnicą ponoszą duże straty i wycofują się.

Natarcie rosyjskich grenadierów na Szaniec Zielony,  rysunek Otto Rubowa

Fatalną sytuację twierdzy powiekszył silny mróz, który zamienił wodę w rowach fortecznych w lód. 16 grudnia 1761 roku komendant twierdzy rozpoczął rokowania. Następnego dnia, Bramą Radzikowską, po wcześniejszym złożeniu broni, obrońcy Kołobrzegu opuścili twierdzę. Jej komendant wraz z 10 oficerami sztabowymi, 69 oficerami młodszymi oraz około 3-tysięcznym oddziałem żołnierzy, dostał się do niewoli rosyjskiej. W Kołobrzegu okupację rozpoczęli Rosjanie, którzy dbali o dyscyplinę i porządek w mieście.

"Kapitulacja Twierdzy Kołobrzeg, 1761" - obraz olejny A. E. Kocebu z XIX w.

Wiele budynków w mieście zostało uszkodzonych. Szczególnie ucierpiała kolegiata i inne ważne zabytki. W świątyni runęło sklepienie prezbiterium, wschodnie sklepienia korpusu nawowego i niektóre zabytki. Ludność zmniejszyła się o 1000 osób. Zniszczenia Kołobrzegu z wojny 7-letniej mogą być porównywane jedynie z tymi z II wojny światowej. Odbudowa miasta zajęła kilka pokoleń.

Trzecie, udane oblężenie, nie miało wielkiego znaczenia dla dalszego przebiegu wojny siedmioletniej. Po śmierci carycy Elżbiety, kiedy na tronie zasiadł Piotr III – zagorzały wielbiciel Fryderyka Wielkiego, Rosja zawarła z Prusami przymierze. 9 sierpnia 1762 roku wojska rosyjskie opuściły Kołobrzeg.