Clear Sky

8°C

Kołobrzeg

29 marca 2024    |    Imieniny: Wiktoryna, Cyryl, Eustachy
29 marca 2024    
    Imieniny: Wiktoryna, Cyryl, Eustachy

Redakcja: tel. 500-166-222 poczta@miastokolobrzeg.pl

Portal Miasto Kołobrzeg FBPortal Miasto Kołobrzeg na YT

Regionalny Portal Informacyjny Miasta Kołobrzeg i okolic

reklama

reklama

reklama

Tajemnice kościoła św. Mikołaja w Kołobrzegu

Boże Narodzenie wiąże się z postacią św. Mikołaja, dlatego dzisiejszy artykuł historyczny będzie nawiązywał do tej postaci, która patronowała aż pięciu kościołom pod tym wezwaniem w mieście nad Parsętą, choć aż trzy z tych świątyń formalnie znajdowały się poza murami. I choć ich patron nie był związany z tym, z czym kojarzą się święta, bo chodzi tu o patrona ludzi morza, przede wszystkim żeglarzy i rybaków, to towarzyszył on miastu praktycznie od jego lokacji do 1945 roku.

1. Początki pierwszego kościoła św. Mikołaja nikną w początkach historii lokacyjnego Kołobrzegu. Szerzej na ten temat piszę w książce "Bazylika Mariacka w Kołobrzegu. Świadek ośmiu wieków historii miasta". Wobec tego, nie będę szczegółowo opisywał pobocznych wątków w tej sprawie, skupię się za to na najważniejszych. Wiadomo, że taką świątynię koloniści wznieśli bardzo szybko po lokacji, wybierając patrocinium św. Mikołaja. Nie wiemy, czy był to kościół parafialny dla lokacyjnego miasta, niezależny od kolegiaty w Starym Kołobrzegu, choć są historycy, którzy tak uważają. Być może był to kościół, przy którym osiadała kapituła kolegiacka, która przeniosła się tu ze starego ośrodka. Wraz z jej przybyciem, istniejący kościół św. Mikołaja stał się siedzibą kapituły i był przez nią przez jakiś czas używany, a może nawet rozbudowany. Przenosiny kapituły, rozpoczęły wielki proces inwestycyjny, jakim była budowa nowej kolegiaty Marii Panny. Skąd więc wiemy, że w ogóle taki kościół pw. św. Mikołaja istniał? Po pierwsze, w 1930 roku podzas budowy kotłowni w kolegiacie (dziś krypta), odkryto pozostałości dawnego cmentarza, poprzedzającego okres obecnego kościoła Mariackiego, a także pozostałości fundamentów, które nie pasują do obecnej budowli. Potwierdzono to podczas badań W. Galickiego pod koniec 1959 roku. O istnieniu kościoła św. Mikołaja świadczy także nazwa ulicy – Klausstrasse (platea St. Nicolai), której nazwa, jak wskazuje H. Riemann, przetrwała kilka wieków, choć w późniejszym okresie na tym terenie powstał kościół Mariacki. Nazwa ta obowiązywała do 1945 roku. Ulica Mikołajska to obecna Pomorska, ale wiąże się już z inną historią, o czym za chwilę.

2. W 1276 roku kościół św. Mikołaja jest wzmiankowany już w nowym miejscu, mianowicie na Zillenbergu. W owym czasie była to część miasta po prawej stronie Parsęty, na której także znajdowały się słone źródła. Wynika z tego, że koloniści związani z eksploracją solanki, nie chcieli, aby z Kołobrzegu znikło patrocinium św. Mikołaja i dlatego je przeniesiono, a kościół zbudowano na nowo. W dotychczasowej świątyni w centrum lokacyjnego Kołobrzegu mieściła się siedziba kapituły na czas budowy kościoła Mariackiego. Pierwszy kołobrzeski kościół rozebrano jeśli nie pod koniec XIII, to zapewne na początku XIV wieku, gdyż na jego miejscu zbudowano prezbiterium kokegiaty.

Co wiemy o drugim kościele św. Mikołaja? Niewiele, ale za to więcej, niż w przypadku pierwszej świątyni. Wiadomo, że w okresie średniowiecza, nie był to kościół parafialny. W owym czasie, funkcja ta była zarezerwowana dla kościoła Mariackiego. Świątynię wykorzystywano do czwartej dekady XVI wieku, a więc do wprowadzenia w Kołobrzegu reformacji. Potem, była nieużywana aż do 1569 roku. Od tego czasu kościół zaczął pełnić funkcję parafialną. Obsługiwał przede wszystkim dzielnicę "Ujście", a więc obszar miasta na zachód i północny zachód od Bramy Ujście, Panewniki, Stubbenhagen, a także wieś Bagicz. Parafia miała charakter portowy i z portem była związana. Zarządcy portu dbali o stan świątyni, jednocześnie czerpali z tego uposażenie. Kres kościoła przyniosła wojna trzydziestoletnia. Podczas okupacji wojsk cesarskich, spalone zostało Przedmieście Ujście. Zniszczony został także kościół św. Mikołaja (prawdopodobnie w 1628 roku).

3. W 1657 roku kołobrzeska rada miejska podjęła decyzję o odbudowie kościoła św. Mikołaja. Zadaniem tym kierowali Thomas Berg i Melchior Heitke. Według historyków niemieckich, kościół zlokalizowano na nowej działce, na której później powstał Szaniec Kościelny (obecnie plac bez nazwy, pomiędzy ul. Solną, Jagiellońską, Pomorską i Zwycięzców - przedwojenny Victoria Platz). Początkowo, środki na realizację inwestycji były skromne, ale w budowę zaangażowali się mieszkańcy, którzy przekazali datki, a także materiały budowlane. Prace zakończyły się w 1662 roku, kiedy to nowy kościół został poświęcony. Była to dość duża świątynia, na 300 miejsc siedzących, z wieżą z dzwonami. Pierwszym proboszczem był Eberhard. Miał wygłaszać kazania w każdą niedzielę i święta od godz. 12 do 13 oraz w środy od 7 do 8. Parafia finansowo radziła sobie bardzo dobrze.

Prosperita parafii trwała do wojny siedmioletniej. Trzykrotne oblężenie twierdzy przez wojska rosyjskie przyniosło poważne zniszczenia dla tej świątyni. W październiku 1758 roku Rosjanie starali się zdobyć miasto. Od zachodu, baterię utworzono na cmentarzu przy kościele św. Mikołaja. Z armaty ostrzeliwano twierdzę. Załoga pruska nie pozostawała dłużna i ostrzelała teren wokół kościoła, w wyniku czego uszkodzona została wieża. Ponadto, Rosjanie splądrowali świątynię. Oblężenie zakończyło się dość szybko. Jak podają źródła niemieckie, teren baterii zniwelowano ze środków parafialnych. Przeprowadzono także prace porządkowe i naprawcze przy samym kościele, ale były one raczej ograniczone. Po raz drugi, Rosjanie oblegali Kołobrzeg w 1760 roku. Oblężenie zaczęło się w sierpniu. Gdy 9 września załoga utraciła Szaniec Ujście, a Rosjanie zdobyli port, komendant Twierdzy Kołobrzeg, płk von der Heyde, kazał spalić Przedmieście Ujście i Panewniki. Poważnie ucierpiał kościół św. Mikołaja, przy którym oblegający ustawili pierwszą baterię rażącą miasto. Trzecie rosyjskie oblężenie Kołobrzegu miało miejsce w 1761 roku i podczas bombardowania miasta znowu ucierpiał kościół św. Mikołaja. 

Oblężenie zakończyło się kapitulacją twierdzy i okupacją rosyjską. Do prac przy kościele św. Mikołaja przystąpiono dopiero w 1765 roku. Na początku rozebrano zrujnowaną wieżę. Dopiero w 1776 roku "odnowiono dzwonnicę". „Słońce, księżyc i gwiazdy rozmawiały bez przeszkód w kościele, deszcz wdzierał się do kościoła, a śnieg z góry przez deski rozbitej wieży” - tak opisywano stan tego kościoła w latach 80-tych XVIII wieku. Dzieła zniszczenia dokonały dwie burze: 14 i 19 marca 1768 roku. Potem nie było lepiej, gdyż król Fryderyk II podjął decyzję o zbudowaniu na terenie parafii nowej fortyfikacji. Na jej potrzeby trzeba było rozebrać budynek szkoły oraz przebudować cmentarz przykościelny. Władze były nieugięte. Powód był prosty: wyciągano wnioski z ostatniego oblężenia, w wyniku którego bardzo słabo bronione były tereny portowe. Uznano, że właśnie ten obszar będzie idealny do założenia jednej z kilku fortyfikacji polowych. Szaniec Kościelny, zwany także cmentarnym, powstał jako dzieło kleszczowo-bastionowe wokół kościoła św. Mikołaja. Była to fortyfikacja położona najbliżej Dzieła Rogowego Ujście. Kościół został zabezpieczony za środki parafialne, państwo pruskie w tym nie partycypowało. Nie mamy informacji na temat odbudowy samej świątyni, ale jakieś prace musiały zostać przeprowadzone, gdyż na gwaszu z XVIII wieku mamy uwiecznione wejście przez most na szaniec, a tam widoczny jest odbudowany kościół.

Kolejna wojna nadeszła dość szybko. W 1807 rozpoczęło się oblężenie twierdzy przez wojska napoleońskie. Zakończyło się ono dalszymi zniszczeniami kościoła, który nie nadawał się do użytku.

4. Do tematu odbudowy kościoła św. Mikołaja powrócono 27 lutego 1810 roku. Wówczas, 15 mieszkańców Przedmieścia Ujście, wniosło do magistratu o obudowę świątyni. Nie było na to zgody. Pomimo, że parafia portowa miała na ten cel fundusze, postanowiono połączyć ją z parafią Mariacką, której sytuacja po zakończeniu wojny była bardzo trudna. Początkowo zyskało to akceptację radnych miejskich. Jednak mieszkańcy dzielnicy portowej nie chcieli zgodzić się na takie rozwiązanie. 3 października 1812 roku odbyła się specjalna rozprawa, na której mieszkańcy Ujścia sprzeciwili się połączeniu parafii, a także oświadczyli, że mają środki finansowe na budowę kościoła. Przyznano rację mieszkańcom parafii mikołajskiej, ale sprawy się przedłużały. Dopiero 23 stycznia 1816 roku pruskie Ministerstwo Wojny wyraziło zgodę na budowę kościoła przy obecnej ul. Spacerowej (dokładnie skrzyżowanie ul. Spacerowej i Mickiewicza), ale tylko pod takim warunkiem, że zostanie wybudowany z drewna. Prace rozpoczęły się w sierpniu 1818 roku, a zakończyły uroczystym poświęceniem kościoła 2 lipca 1819 roku. Koszt inwestycji to 3360 talarów, a dodatkowo, 700 talarów kosztowały organy. Była to budowla salowa, bez wieży, z rozetą nad wejściem głównym. Naroża szczytów wieńczyły sterczyny. Ta nad wejściem miała wiatrowskaz w kształcie żaglowca. Z ciekawszych problemów parafii jest kwestia cmentarza. Teren nekropolii nad morzem okazał się za mały. Magistrat nie zgadzał się na powiększenie, bowiem tereny nad morzem miały być wykorzystane na cele związane z rozbudową kurortu. 26 czerwca 1877 roku zamknięto Cmentarz Ujście. Zmarłych chowano na cmentarzu parafii św. Jerzego i Mariackiej, a po powstaniu cmentarza na Załężu w 1881 roku, była to docelowa nekropolia dla mieszkańców tej parafii.

5. W 1862 roku uznano, że kościół powstały w 1819 roku jest już dość wyeksploatowany i trzeba zbudować nowy. Radni w 1865 roku postanowili, że kościół powstanie na terenie pomiędzy ul. Portową, Mickiewicza i Spacerową, ale Królewskie Ministerstwo Wojny domagało się budowy wieży z drewna. Wkrótce jednak zaczęto do tego pochodzić z nieco innego punktu widzenia, gdyż było już jasne, że czasy kołobrzeskiej twierdzy odchodzą do historii. Dlatego 22 września 1870 roku rząd wydał zgodę na budowę potężnego gmachu neogotyckiego. Jedna z kołobrzeskich gazet opisywała go tak: "Gmach wywiera na patrzącego potężny urok, napełnia go podziwem, budzi zrozumienie i sympatię. Jest idealnym dziełem architektury, z którego przemawia duch. Jest jak niema dziewica, która mówi rękami, świadczy ku jej radości, nad której piękną twarzą płonie daremna próba przemówienia. Spokojna i idylliczna, jak skrawek ziemi, nad którym natura i sztuka wylały obfitość swego piękna, pojawia się najbliższa okolica. Aleje lipowe i kasztanowe, z zielenią kobierce trawy rozłożone obok nich, rozpoczynają się za kościołem. Rozległe parki w najpiękniejszym stylu wprowadzają gości w pełną wdzięku ciszę".

Prace na budową piątego kościoła św. Mikołaja rozpoczęto 5 grudnia 1871 roku, już po zakończeniu wojny prusko-francuskiej. Kościół miał 19,8 m szerokości i 39,7 m z prezbiterium i wieżą, która była usytuowana od północnego wschodu. Poświęcenie nowej świątyni odbyło się dopiero 19 września 1877 roku. Było to wielkie wydarzenie dla całego miasta. Pod względem wielkości, do zakończenia wojny był to drugi kościół w Kołobrzegu (1300 miejsc). Parafianie najpierw pożegnali się ze starym kościołem, a następnie przy akordach organów wkroczyli do nowego kościoła św. Mikołaja. Jeśli idzie o wyposażenie, odpowiadało ono duchowi epoki. Ambona pochodziła z warsztatu w Lipsku, ołtarz główny z Koszalina, zaś organy wstawiła pracownia ze Stralsundu. W ołtarzu głównym malarz Paul Händler z Berlina namalował scenę „Chrystus i Piotr nad morzem”. Kościół był ogrzewany i miał oświetlenie gazowe. W wieży znajdowały się dzwony, z których dwa przekazano na cele wojenne w 1917 roku. Nowe wykonano w 1925 roku. Kościół mógł spłonąć w 1927 roku. Poluzowane kamienie w kominie spowodowały, że ogień przeniósł się na więźbę dachową. Na szczęście, pożar szybko ugaszono, bez większych szkód.

6. Kościół św. Mikołaja został poważnie zniszczony w wyniku ostrzału miasta w końcowym etapie walk o Kołobrzeg w marcu 1945 roku. Uszkodzona została wieża, zapadły się sklepienia, wnętrze zostało wypalone. Nie było pomysłu na zagospodarowanie ruiny. Świątynia została rozebrana w 1956 roku, a na jej miejscu powstał słynny "GIEK". W 2001 roku działka została przekazana Kościołowi katolickiemu. Przeniesiono tu zawieszoną Parafię Św. Marcina, która funkcjonowała pierwotnie w małym kościele nad rzeką. Znajdującą się nieruchomość przy ul. Portowej przebudowano w latach 2001-2005.

Robert Dziemba

Fundamenty pierwszego kościoła św. Mikołaja odkryte podczas prac w kolegiacie w 1930 roku.

Drugi kościół św. Mikołaja na widoku Kołobrzegu z 1614 roku.

Drugi kościół św. Mikołaja na widoku Kołobrzegu z mapy Lubinusa, 1618 rok.

Bateria przy kościele św. Mikołaja w okresie wojny siedmioletniej. Świątynia została podpisana jako "kościół rybacki".

Kościół św. Mikołaja na planie Twierdzy Kołobrzeg z 1767 roku.

Trzeci kościół św. Mikołaja wewnątrz Szańca Kościelnego z mostem prowadzącym przez fosę. Gwasz ze zbiorów Muzeum Patria Colbergiensis po 1774 roku. Źródło: Youtube Gminadygowo.pl.

Szaniec Kościelny ze szkicem kościoła św. Mikołaja na planie Twierdzy Kołobrzeg z XVIII w.

Rzut Szańca Kościelnego z planu Twierdzy Kołobrzeg sprzed likwidacji, Archiwum Pruskie w Berlinie.

Makieta twierdzy z wieży bazyliki, wykonana przez uczniów ZS im. H. Sienkiewicza. Widoczny Szaniec Kościelny z kościołem św. Mikołaja z 1877 roku. Takiego czegoś nie było.


Czwarty kościół św. Mikołaja z 1819 roku.

Lokalizacja czwartego kościoła św. Mikołaja na planie twierdzy za Archiwum Pruskiego w Berlinie.

Kościół św. Mikołaja i dzielnica portowa - widok z lotu ptaka przed 1945 r.

Wnętrze kościoła św. Mikołaja, widok na ołtarz główny.

Nowe dzwony do świątyni, 1925 rok.

Zniszczony kościół, widok od strony ul. Spacerowej. Fot. ze zbiorów Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu.

reklama

reklama

reklama

reklama

reklama

Dodaj komentarz

UWAGA!
Komentarze są prywatnymi opiniami Czytelników, za które redakcja nie ponosi odpowiedzialności. Publikowanie jest jednoznaczne z akceptacją regulaminu. Jeśli jakikolwiek komentarz narusza obowiązujące prawo lub zasady współżycia społecznego, prosimy o kontakt poczta@miastokolobrzeg.pl. Komentarze niezwiązane z artykułem, naruszające regulamin lub zawierające uwagi do redakcji, będą usuwane.

Komentarze zostaną opublikowane po akceptacji przez moderatora.

Zgody wymagane prawem - potwierdź aby wysłać komentarz



Kod antyspamowy
Odśwież

Administratorem danych osobowych jest  Wydawnictwo AMBERPRESS z siedzibą w Kołobrzegu przy ul. Zaplecznej 9B/6 78-100 Kołobrzeg, o numerze NIP: 671-161-39-93. z którym możesz skontaktować się osobiście pod numerem telefonu 500-166-222 lub za pośrednictwem poczty elektronicznej wysyłając wiadomość mailową na adres poczta@miastokolobrzeg.pl Jednocześnie informujemy że zgodnie z rozporządzeniem o ochronie danych osobowych przysługuje ci prawo dostępu do swoich danych, możliwości ich poprawiania, żądania zaprzestania ich przetwarzania w zakresie wynikającym z obowiązującego prawa.

reklama