W tym roku mija 800 lat od pisanej wzmianki na temat kościoła Św. Jana Chrzciciela w Budzistowie. Zwykło się go nazywać najstarszym kościołem regionie. Czy tak jest w rzeczywistości i jaka jest jego historia?

W 1222 roku księżna Mirosława, wdowa po księciu pomorskim Bogusławie II, ufundowała i nadała klasztorowi benedyktynów w Mogilnie kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Takie wezwanie od początku nosiła świątynia zbudowana na północnym skraju podgrodzia Starego Miasta. Nie wiemy jednak, kiedy ta budowa nastąpiła. Wydaje się wszakże, że patronat nad kościołem nie musiał nastąpić zaraz po jego wzniesieniu. Z faktu tej inwestycji można odczytywać, że była ona związana z książętami pomorskimi i mogła mieć związek ze wzrostem prosperity kościelnej Kołobrzegu poprzez rozbudowę włości duchownych. Fundacja benedyktynów z Mogilna wiązana jest z działalnością polskiego władcy – Kazimierza Odnowiciela. Związek dynastii Gryfitów z klasztorem mogileńskim musiał być dość spory, bo w 1281 roku mnisi otrzymali od księcia 1 warzelnię soli w Kołobrzegu. Sytuacja ulega zmianie w 1333 roku, gdy biskup kamieński Fryderyk von Eickstedt odebrał klasztorowi patronat nad kościołem św. Janów w Budzistowie i włączył go do dóbr biskupich.

Tak to początki niewielkiej świątyni nikną we mgle niewielkiej ilości przekazów historycznych. Co do zasady, jedno jest pewne, że faktycznie na początku XIII wieku w Budzistowie powstała taka świątynia, jednakże wyglądem zewnętrznym różniła się ona od tego, co w wyniku zniszczeń i przebudowań przetrwało do naszych czasów. Świątynia została wzniesiona z cegły, jako niewielka budowla salowa, stanowiąca obecnie nawę kościoła. Obecna trójkątna absyda została raczej dobudowana w późniejszym okresie, prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej. Obiekt był orientowany, z wieżą wbudowaną w elewację frontową, z nawą krytą dwuspadowym dachem. Być może o tej budowli wiedzielibyśmy nieco więcej. Niestety, lokacja nowego Kołobrzegu na prawie lubeckim w 1255 roku spowodowała gospodarczą i polityczną marginalizację Starego Miasta. Włości kościelne po wyprowadzce kapituły kolegiackiej przejęły benedyktynki. Kościołem na dawnym podgrodziu raczej się nie interesowały. Zresztą, opustoszało ono i w 1360 roku zachowała się wzmianka, że kościół znajduje się w szczerym polu, jako samotna budowa w okolicy.

Wraz z nastaniem reformacji i zeświecczeniem majątku kościelnego, zwłaszcza na wsi powstała trudna sytuacja z częścią nieruchomości kościelnych, które w systemie parafialnym nie pełniły żadnej funkcji. Tak było z kościołem św. Janów, który w XVI wieku zaczął popadać w ruinę. Dzieła zniszczenia dokonało oblężenie Kołobrzegu przez Szwedów w latach 1630-1631. Uszkodzenia były na tyle duże, że w 1632 roku planowano świątynię rozebrać. Tak się jednak nie stało. Wraz z przejęciem terenów pomorskich przez Brandenburgię, kościół odbudowano ze zniszczeń w 1670 roku, a w 1690 roku wykonano dla niego nowe wyposażenie. Być może inwestycję tę możemy łączyć z odbudową i restauracją małego kościoła nad Parsętą w Kołobrzegu, który jako kościół garnizonowy swoim oddziaływaniem parafialnym, jako instytucja podporządkowana parafii Mariackiej w Kołobrzegu, obejmował także Budzistowo.

Kolejne spustoszenia tej małej świątyni następowały w wyniku oblężeń kołobrzeskiej twierdzy. Już w pierwszym oblężeniu rosyjskim kościół został poważnie uszkodzony. Kolejne dopełniły dzieła zniszczenia, ale zabytek udało się wyremontować dzięki środkom pochodzącym z funduszy okolicznych mieszkańców. 14 lipca 1776 roku odbyła się uroczystość poświęcenia po zakończonym remoncie kościoła. Według zapisów historycznych, obiekt wówczas został otynkowany. Po raz kolejny, zabytek został zniszczony, a jego wyposażenie rozkradzione podczas napoleońskiego oblężenia Kołobrzegu w 1807 roku. Kościół na odbudowę czekał kilkanaście lat. Tym razem ingerencja w mury była dość poważna. Dodatkowo, na miejsce zniszczonej wieżyczki, dodano nową, ryglową. Poświęcenie świątyni odbyło się w niedzielę 20 lipca 1824 roku. Rok później, na miejsce dzwonu sprzedanego w 1807 roku, zainstalowano nowy.

Kapitalny remont kościoła przeprowadzono w 1890 roku. Wykonano nowy dach, w części nawowej wypruto po dwa neogotyckie okna, naprawiono sklepienie absydy oraz wieżę, a także uzupełniono braki otynkowania zaprawą cementową. Tak świątynia przetrwała do 1945 roku, kiedy to podczas walk o Kołobrzeg została uszkodzona i splądrowana. Pierwsze prace zabezpieczające wraz z badaniami przeprowadzono przy obiekcie w 1958 roku. W 1960 roku pojawiły się głosy, aby kościół został oddany grekokatolikom, na co nie było zgody mieszkańców. Przez niemal 10 lat czyniono starania, aby budzistowski kościółek przekazać na cele sakralne, ale państwo nie wyraziło na to zgody. W 1969 roku doszło do samowolnego zajęcia budowli przez okoliczną ludność, a ojcowie z Parafii Św. Marcina zaczęli odprawiać we wnętrzu nabożeństwa. 27 lutego 1970 roku miało miejsce włamanie do kościoła. W godzinach wieczornych, „nieznani sprawcy” włamali się do świątyni i wyrzucili z niej całe wyposażenie. Część przedmiotów została przywieziona do Kołobrzegu i pozostawiona przed wejściem do plebanii Parafii Św. Marcina. Według strony kościelnej, ten akt wandalizmu został dokonany na zlecenie dyrektora PGR w Budzistowie, Gogołkiewicza, który nakaz otrzymał z „góry”. Chodziło o to, żeby wypędzić katolików z kościoła i zniechęcić ich do składania petycji w sprawie przekazania świątyni na cele sakralne. W wyniku akcji dyplomatycznej proboszcza Parafii Św. Marcina, ojca Piotra Mielczarka, ze stanowiska został usunięty Bronisław Morawski, przewodniczący Prezydium PRN w Kołobrzegu, a także Gogołkiewicz, dyrektor PGR w Budzistowie. Jednak władze były niezadowolone z takiego obrotu sprawy. Ojca Mielczarka niesłusznie oskarżono o bezprawne zajęcie kościółka w Budzistowie. Zażądano jego ustąpienia ze stanowiska proboszcza. Ojciec Mielczarek ustąpił na własne życzenie. 15 czerwca w kościele otwarto stałą wystawę „Pradzieje Ziemi Kołobrzeskiej”. Było to jednoznaczne wystąpienie przeciwko katolickim mieszkańcom Budzistowa, a wystawa nie prezentowała większej wartości merytorycznej.

3 września Kościół odzyskał na cele sakralne kościółek p.w. św. Jana Chrzciciela w Budzistowie, który został poświęcony. Pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wyremontowano jego wnętrze, wymieniono pokrycie dachu, wykonano roboty elewacyjne i zagospodarowano teren wokół świątyni. Położono drewniane sklepienie nad nawą, naprawiono więźbę dachową, a dach pokryto dachówką. Uzupełniono sklepienie w absydzie. Usunięto tynki na zewnątrz świątyni. W zachodniej części nawy wzniesiono drewnianą emporę. Wieżyczkę pokryto gontem. Portale boczne zostały pozostawione w formie blend. Po erygowaniu parafii konkatedralnej 11 listopada 1980 roku, kościół został jej przekazany jako świątynia filialna. Patronem kościoła został św. Jan Chrzciciel. Po wojnie, patronem świątyni uczyniono św. Jana, ale nie określono o którego Jana chodzi: Ewangelistę czy Chrzciciela. Wobec tego, że niedaleko przepływa rzeka Parsęta, w odniesieniu do rzeki Jordan, patronem świątyni uczyniono św. Jana Chrzciciela.

W 1998 roku w wieżyczce wstawiono dzwon- św. Kacper. W roku 2000 przeprowadzono remont dachu kościoła, położono nową dachówkę oraz odrestaurowano mury na zewnątrz świątyni. Kolejny remont zabytku realizowany był od 2017 roku. Środki na ten cel pochodziły m.in. z budżetu gminy Kołobrzeg, Powiatu Kołobrzeskiego i Województwa Zachodniopomorskiego.

Robert Dziemba