Niedawno, w Kołobrzegu po raz kolejny toczył się spór o upamiętnienia związane z historią Polski we współczesnej architekturze miasta. Obecnie, lokalizacja miejsc pamięci ma charakter chaotyczny i doraźny. Pomnik Mieszkowskiego, a obok Pomnik Rybaka, bo tak chciała grupa ludzi, bo gdzie indziej w porcie nie ma miejsca. Pomników i pomysłów na nie w naszym mieście nie brakuje, bo co jakiś czas targają one emocjami nad Parsętą. Warto zauważyć, że zasadnicza ich część dotyczy spraw związanych z okresem przed 1945 rokiem. Niewiele jest tych upamiętnień z okresu po II wojnie światowej, zrealizowanych już po roku 2000.

Przed 1945 rokiem upamiętnienia w Kołobrzegu były zorganizowane zupełnie inaczej. Upamiętniano sprawy dla obywateli niezwykle ważne. Głównym miejscem takich upamiętnień były kościoły, a właściwie kolegiata, bo do XIX wieku w samych murach miejskich był kościół Mariacki a później także mały kościół nad Parsętą w wersji XVI-wiecznej. Przykładem niech będą tu epitafia zmarłych zasłużonych dla kolegiaty, czy portret Maciej von Krockowa (+ 1675), który wisiał w prezbiterium kolegiaty do XIX wieku. W 1662 roku do kolegiaty trafiła pamiątkowa tablica z rozebranej Bramy Nowej (tablica pochodziła z XV wieku i stanowiła o zagrożeniu miasta i nieprawościach kleru). Zapewne takowe upamiętnienia znajdowały się także w

W XIX wieku, upamiętnienia stosowano na szerszą skalę. Podstawowym powodem była pamięć o oblężeniu Kołobrzegu w 1807 roku. Jak po każdym konflikcie zbrojnym o charakterze lokalnym, na początku tę pamięć kultywowali jego uczestnicy i sami mieszkańcy. Później, już po likwidacji Twierdzy Kołobrzeg, upamiętnienia pojawiały się na fortyfikacjach: Szańcu Kamiennym czy Forcie Ujście. Ich finałem było odsłonięcie Pomnika Gneisenaua i Nettelbecka w 1903 roku przed kołobrzeską kolegiatą. Obok tych upamiętnień, dochodziły te z wojen lat 1864, 1866 i 1870, jakie toczyły Prusy. Początkowo, tablice pamiątkowe poszczególnych formacji wojskowych znajdowały się w przyziemiu wieży kolegiaty. W 1897 roku, w tym celu wykonano Pomnik Poległych w Parku 18 Marca.

Niniejszy artykuł nie jest o kołobrzeskich pomnikach, ale o miejscach pamięci. Do kategorii tej zaliczyć wiec należy, moim zdaniem, te obiekty, które służyły do kultywowania pamięci o ważnych wydarzeniach lub ludziach: poległych i zasłużonych. Okresem, w którym pamięć tę porządkowano na nowo, były czasy Republiki Weimarskiej. Pamięć o Wielkiej Wojnie, ze względu na ilość ofiar, była cały czas żywa, a jej kulminacja nastąpiła w okresie III Rzeszy. Gdy w pierwszym okresie upamiętniano ludzi, mieszkańców poległych na wszystkich frontach tego globalnego konfliktu, w okresie późniejszym upamiętnienia w postaci pomników wznoszonych w różnych częściach miasta, miały charakter symboliczny, gloryfikujący militaryzm. Z jednej strony, upamiętniały one także żołnierzy poszczególnych jednostek, z drugiej, odnosiły się do symboliki niezwyciężonych Niemiec. Upamiętnienie wykonano także w samej kolegiacie, gdzie drugi filar od wschodu pokryto wojskowymi symbolami i nazwiskami poległych żołnierzy.

Inną formą upamiętnień były kamienie pamięci i tablice pamiątkowe. Ustawiano je w parkach i na kołobrzeskich cmentarzach. Ich celem było zachowanie w miejskiej przestrzeni pamięci o osobach zasłużonych dla Kołobrzegu, rzadziej dotyczyły one wydarzeń. Taki głaz znajdował się w Parku Nadmorskim, gdzie upamiętniono kołobrzeskiego ogrodnika – Heinricha Martensa. Więcej było pamiątkowych tablic. Na ulicy Spacerowej upamiętniono Hermanna Hirschfelda, któremu wystawiono pamiątkowy obelisk. Tablicą na domu przy ul. Towarowej upamiętniono wybitnego niemieckiego kompozytora i organistę – Maxa Regera. Na Pałacu Nadbrzeżnym z kolei upamiętniono marszałka Hermanna Göringa.

Wymiar pamiątkowy opisywanych miejsc jest bezdyskusyjny. Ma on jeszcze jedną przewagę nad czasami obecnymi. Miejsca pamięci były świetnie skomponowane architektonicznie, współgrające z otoczeniem, jednocześnie głosząc żywym przekaz o chwale umarłych. Tak było do 1945 roku.

Robert Dziemba