O historii Bractwa Kurkowego w Kołobrzegu pisałem do "Rocznika Kołobrzeskiego" w 2020 roku. Wówczas jednak nie dysponowałem żadną ilustracją tej organizacji. Fundacji Historia Kołobrzegu udało się zdobyć zdjęcie członków Bursenfraternität, drugiej organizacji strzeleckiej w naszym mieście, powstałej ok. 1510 roku. Ta ilustracja pochodzi z 1935 roku.

Kołobrzeg był miastem ambitnym i bogatym, ważnym ośrodkiem politycznym i gospodarczym na Pomorzu. Dlatego trzeba było się z nim liczyć. W 1446 roku papież Eugeniusz IV zatwierdził nowego biskupa, elekta kamieńskiego Henninga I Ivena, a kołobrzeżanie określili go mianem „kacerskiego intruza” i odmówili złożenia mu hołdu. Na znak protestu kapituła opuściła miasto, a nowy biskup obłożył kołobrzeżan klątwą, którą mieszczanie nie tylko się nie przejęli, ale zajęli majątki kapituły, odmawiając ich zwrotu. 21 grudnia 1462 roku miasto zostało zaatakowane na rozkaz biskupa Henninga Ivena przez oddział 1600 rycerzy i 700 uzbrojonych chłopów pod dowództwem Dionizego von der Ostena. Z walki Kołobrzeg wyszedł zwycięsko. Pod atakującymi załamał się lód na rzece otaczającej mury miejskie; część rycerzy potopiła się, reszta się wycofała.

Od początku istnienia miasta, jego główną siłę obronną stanowili członkowie cechów. Każdy cech miał wyznaczone odcinki muru miejskiego do obrony, wraz z wykuszami, bramami i basztami. Pomimo funkcjonowania oddziału zaciężnych do działań zbrojnych, co budziło kontrowersje w radzie miejskiej, główną organizacją związaną z obroną i szkoleniem strzeleckim kołobrzeżan było bractwo kurkowe. Kołobrzeskie Bractwo Kurkowe, znane tu jako Gildia Strzelecka, powstało w roku 1400 z inicjatywy dwóch burmistrzów: Hermana Bärwalde oraz Leonharda Bade. Początkowo, zgodnie ze statutem bractwa, należeli do niego przedstawiciele cechów, ale wkrótce przynależność ta została uwolniona na mieszczan wobec członkostwa samych burmistrzów Kołobrzegu. Oznacza to, że bractwo tworzyli przedstawiciele miejskich stanów. Do gildii należeli członkowie najznamienitszych rodów kołobrzeskich: Damitz, Jestin, Snelle, Kloke, Mas, Schlieffen, a także Adebar.

Początkowo, finałem działań szkoleniowych były zawody o tytuł Króla Kurkowego. Plac strzelców znajdował się przed Bramą Młyńską w kierunku na przedmieście Siederlande (okolice na południe od obecnego mostu na ul. Kamiennej). Królowi Kurkowemu należało się 6 funtów soli i 2 łokcie płótna lnianego. Był również zwolniony z obciążeń na rzecz miasta. Otrzymywał srebrnego gołębia na łańcuszku, którego musiał nosić podczas uroczystości brackich i w niedziele na nabożeństwach kościelnych. Niepokoje społeczne i regres gospodarczy miasta spowodowały, że od 1527 do 1598 roku nie wybierano Króla Kurkowego. Śmierć Jakuba Kaspra Adebara 29 grudnia 1524 roku, ściętego przez kata, to jednak dopiero początek politycznych i gospodarczych kłopotów Kołobrzegu. Upadek rewolucji cechów spowodował, że prym znowu zaczęli wieść patrycjusze. W 1584 roku kupcy i cechy znowu gwałtownie wystąpili przeciwko radzie miejskiej, zdominowanej przez członków Gildii Solnej i jej interesy. Przeciwko Kołobrzegowi opowiedziały się miasta zależne (chociażby Koszalin i Trzebiatów), a miasto straciło status wolnego miasta hanzeatyckiego. Książę Jan Fryderyk zmusił radę miejską do uznania swojego zwierzchnictwa.

Jeszcze w XVI wieku, zapewne ok. 1510 roku lub wcześniej, powstało drugie Bractwo Kurkowe, ekskluzywne, zwane tu jako Bursenfraternität. Towarzystwo Strzeleckie zrzeszało zasadniczo patrycjuszy, natomiast Gildia Strzelecka skupiała się na przedstawicielach cechów i rzemieślników. Członkiem bractwa mogły być także kobiety. W połowie XVI wieku strzelnica została przeniesiona bliżej Kanału Drzewnego, a w dalszej części uroczystości i działania bractwa przeniesiono na Maikuhle (Załęże - tereny dzisiejszej Marynarki Wojennej – najstarszy park w Polsce). Z okazji festynu strzeleckiego, miasto przyozdabiano zielonym listowiem. Uroczystość zaczynała się w trzeci dzień Zielonych Świątek. Po kazaniu, o godzinie trzeciej, przez miasto przemierzał pochód z bębnami, piszczałkami i wiwatami. Nowy Król Kurkowy wybierany był w pierwszym dniu roboczym po Zielonych Świątkach. Kto wygrywał zawody, ten podchodził do starszyzny, witany był toastem ze srebrnych kielichów, a na jego piersi wieszano srebrnego gołębia. Następnie, bracia prowadzili nowego króla do miasta, a dalsze uroczystości i zabawa odbywały się w ratuszu miejskim.

Bractwo doznało odrodzenia w czasach Twierdzy Kołobrzeg w Państwie Brandenbursko-Pruskim. Wielki Elektor przyznał w 1662 roku kołobrzeskiemu Królowi Kurkowemu 1 funt soli, 2 łokcie sukna, 30 talarów i zwolnienie z obywatelskich obciążeń. W 1639 roku rada miejska uchwaliła nowy regulamin bractwa, potwierdzając jego przywileje z lat 1553 i 1555. Kołobrzeskie bractwo było organizacja elitarną kierowaną przez 4 członków, którzy spotykali się przy specjalnym stole. Byli ważnym elementem miejskiego życia towarzyskiego, które tętniło na miejskiej strzelnicy. Bractwu towarzyszyło wiele obyczajów, tak w czasach średniowiecza, jak i w czasach pruskich, gdy postała Twierdza Kołobrzeg. Cieszyło się ono politycznymi przywilejami, ze względu na uznanie przez władze jego wkładu w rozwój umiejętności strzeleckich mieszczan. Wielki elektor popierał rozwój działalności strzeleckiej w mieście. Przywileje kołobrzeskiego bractwa w 1657 roku potwierdził Fryderyk Wilhelm I. W 1673 roku gubernator twierdzy gen. Bogusław von Schwerin upomina braci, aby pilnie strzelali, bo w innym przypadku mogą utracić swoje przywileje. Bracia mieli ćwiczyć nie tylko strzelanie z muszkietów czy hakownic, ale także z armat. Członkiem Towarzystwa Strzeleckiego w 1521 roku było 21 osób. W 1523 organizacja liczyła 25 braci, a w 1600 27. Gdy zaczęto przyjmować do towarzystwa także przedstawicieli szlachty, liczba ta przekroczyła 30. Członkami byli również przedstawiciele duchowieństwa, a wieść niesie, że gdy do Twierdzy Kołobrzeg przybył jej nowy komendant, major August Neithard von Gneisenau, pruski bohater narodowy, na powitanie z kielicha brackiego miał wypić przygotowany trunek.

Na początku XX wieku w Kołobrzegu istniały aż trzy Bractwa Kurkowe. Pierwsze z nich, Schützengilde, zrzeszało rzemieślników. Bursenfraternität zrzeszało w średniowieczu patrycjat, a później najbogatszych mieszkańców. Obydwie te organizacje z rodowodem wieków średnich funkcjonowały w mieście nad Parsętą. W 1913 roku powstała trzecia organizacja – Kołobrzeski Klub Strzelecki (Kolberger Schiessklub). Co odróżniało organizacje? Poza miejsce spotkań, kolor mundurów. Bractwo patrycjuszowskie miało czarne fraki i cylindry. Najstarsze kołobrzeskie bractwo, Gildia Strzelecka, miało mundury zielone.

W 1945 roku, wraz z nastaniem polskiej administracji, nie zostały tu przeniesione tradycje lubelskie organizacji strzeleckich. Nie miało to zresztą znaczenia, dlatego, że wraz z sowietyzacją Polski, posiadanie broni, tak samo jak i funkcjonowanie organizacji strzeleckich, było zabronione.

Odrodzenie Bractwa Kurkowego w Kołobrzegu miało miejsce podczas zebrania 29 lipca 2011 roku. Utworzenie Kołobrzeskiego Bractwa Kurkowego, z jednej strony było nawiązaniem do staropolskich tradycji strzeleckich, ale z drugiej, do lokalnych tradycji Gildii Strzeleckiej, czyli pierwszego Bractwa powstałego w 1400 roku. Bractwo zajmuje się kultywowaniem lokalnej historii i tradycji, ze szczególnym uwzględnieniem strzelectwa czarnoprochowego (dymnego), a także podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej. Poprzez prowadzone zajęcia z młodzieżą, bractwo krzewi uczucia patriotyczne wśród młodego pokolenia, popularyzowanie tradycji i historii oręża polskiego, kształtowanie i poszanowanie osobistej odpowiedzialności obywateli za dziś i jutro Rzeczypospolitej, Powiatu Kołobrzeskiego i Unii Europejskiej. Organizacja wspiera także kulturę, sztukę oraz ochronę dóbr kultury i tradycji w tym zachowania dziedzictwa kulturowego Pomorza Środkowego, ze szczególnym uwzględnieniem terenu Powiatu Kołobrzeskiego i miasta Kołobrzeg.

Kołobrzeskie Bractwo Kurkowe bierze udział w imprezach strzeleckich, ale również uświetnia kołobrzeskie uroczystości, przede wszystkim Święto Konstytucji 3 Maja oraz Święto Niepodległości, a także miejskie imprezy, jak Dni Kołobrzegu, czy Dni Dziedzictwa oraz inne w uzgodnieniu z władzami miasta oraz innymi organizacjami. Prowadzi zajęcia w szkołach na terenie Kołobrzegu i Powiatu Kołobrzeskiego. Bierze także udział w projektach promocyjnych miasta Kołobrzeg. W tym roku, bractwo obchodzi swoje 10-lecie.

Robert Dziemba