Niedawno Jarosław Jerry Bogusławski opowiadał o historii solarzy kołobrzeskich, dodając, że ich patronem był św. Wawrzyniec. Wzbudziło to zainteresowanie naszych czytelników, stąd postanowiłem ten temat nieco szerzej rozwinąć.

Św. Wawrzyniec to postać w Kościele katolickim niezwykle popularna, choć może w polskich parafiach nie do końca rozpowszechniona. Jak widać fala powszechnej globalizacji nie wyniosła go do świadomości. A przecież jego imię wymieniane jest w Kanonie Rzymskim (I Modlitwa eucharystyczna: „Zjednoczeni z całym Kościołem, ze czcią wspominamy najpierw pełną chwały Maryję, zawsze Dziewicę, Matkę Boga i naszego Pana Jezusa Chrystusa, a także świętego Józefa, Oblubieńca Najświętszej Dziewicy oraz Twoich świętych Apostołów i Męczenników: Piotra i Pawła, Andrzeja, Jakuba, Jana, Tomasza, Jakuba, Filipa, Bartłomieja, Mateusza Szymona i Tadeusza, Linusa, Kleta, Klemensa, Sykstusa, Korneliusza, Cypriana, Wawrzyńca, Chryzogona, Jana i Pawła, Kosmę i Damiana i wszystkich Twoich Świętych. Przez ich zasługi i modlitwy otaczaj nas we wszystkim swoją przemożną opieką. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen”. Jego imię jest również w Litanii do wszystkich świętych. Popularność tego świętego możemy datować na okres od schyłku starożytność (IV wiek), aż po czasy średniowiecza. Co warte podkreślenia, święto liturgiczne św. Wawrzyńca przypada 10 sierpnia. Stąd też Perseidy, które pojawiają się na niebie w tym czasie, nazywane są również łzami św. Wawrzyńca.

Święty Wawrzyniec był diakonem wyświęconym przez papieża Sykstusa II (od 257 r.). W tym czasie cesarz Walerian I rozpoczął prześladowania chrześcijan, a w 258 roku wydał dekret, w którym skazał na śmierć wszystkich biskupów, kapłanów i diakonów. Powodem było uznanie działalności chrześcijan za szkodliwą dla interesów cesarstwa, zagrożenie dla tradycyjnej wiary, a jak uważa część historyków, także jako odwrócenie uwagi od militarnych porażek. Św. Wawrzyniec należał do orszaku papieża. Odpowiadał za majątek kościoła i namiestnik Rzymu uznał, że skłoni go do jego wydania. Srodze się zawiódł gdyż według podania, diakon przyprowadził mu biedotę Rzymu, wspieraną przez lokalną wspólnotę chrześcijańską, mówiąc: "Oto są skarby Kościoła!". To oczywiście namiestnikowi się nie spodobało i postanowił poddać go wyjątkowym torturom. Cesarz nakazał naciągnąć jego ciało na pręty stanowiące część rusztu, a następnie przypiekać go na wolnym ogniu. Według legendy, Wawrzyniec miał odpowiedzieć: „Widzisz, że ciało moje jest już dosyć przypieczone. Obróć je teraz na drugą stronę!". W ten sposób Wawrzyniec trafił do grona świętych. Jest patronem Hiszpanii.

Św. Wawrzyniec ma swoje trwałe miejsce w historii Kołobrzegu. Był już spopularyzowany w czasach miasta przedlokacyjnego. Pod jego wezwaniem była początkowo tamtejsza kolegiata, a więc musiał być to ważny święty dla tutejszych kanoników, albowiem według wskazań, kościołowi kołobrzeskiemu patronował św. Wawrzyniec i Maryja Panna. Co ciekawe, św. Wawrzyniec był również patronem Klasztoru Staromiejskiego, obok św. Michała Archanioła, choć początkowo patronowała mu Maryja Panna. Być może wpływ miała na to tradycja, kto wie, związana z tutejszym solewarstwem. Bardziej jednak prawdopodobne jest, że Benedyktynki pozyskały relikwie świętego – wymieniane w tutejszym rejestrze opackim, a to wpłynęło na podniesienie rangi samego klasztoru na mapie średniowiecznych pielgrzymek i kościelnych patronatów. Tym samym zwiększało to klasztorne dochody, powiązane także z salinami. Wraz z przeniesieniem kapituły do nowego Kołobrzegu, powstał na miejscu prezbiterium dzisiejszej bazyliki kościół św. Mikołaja. Wraz z rozpoczęciem budowy tej świątyni, kościół św. Mikołaja został przeniesiony bliżej portu, choć Herman Riemann zaznacza w swojej monografii historii miasta, że w księdze miejskiej obok tego kościoła przez Bramą Münde znajduje się również kaplica św. Wawrzyńca. Znajdowała się w pobliżu portu, a w 1482 roku na jej rzecz zapisano mały legat. I właśnie tę świątynię można w jakiś sposób wiązać z kołobrzeskimi solarzami, którzy operowali na Mons Salis – czyli Salzbergu, a później także na Zillenbergu. Albowiem to właśnie św. Wawrzyniec (Laurentius) był patronem Gildii Solnej, gdyż tak jak solarze warzyli sól odparowując solankę na ogniu, tak męczeńską śmiercią na ogniu zginął święty kościoła. Pisze o tym w pracy „Das Kolberger Kotbuch von 1473 von Staatsarchivrat” dr Erich Sandow. Zaznacza on, że św. Wawrzyniec był również patronem innych salin.

O potędze Gildii Solnej i jej wpływie na funkcjonowanie średniowiecznego miasta pisałem już wielokrotnie (przeczytaj). Potęga gospodarcza miasta opierała się m.in. na soli, stąd potęga rodów mających dostęp do warzelni była niewspółmiernie wyższa od pozostałych. Wydawałoby się, że tak wielka gildia powinna pozostawić gdzieś ślad swojego patrona w głównym kościele miejskim – kolegiacie Marii Panny, ale na próżno o św. Wawrzyńcu czytać w średniowiecznych wypisach. Nie ma też żadnego specjalnego znaleziska ze średniowiecznego miasta poświęconego temu świętemu. Jego atrybut – krata, na której smażono jego ciało – niepodzielnie pozostaje wraz ze związkiem z kołobrzeskim solewarstwem, któremu patronował.

Robert Dziemba
Na zdjęciu: Tycjan, Męczeństwo św. Wawrzyńca, Wenecja, Wikimedia.