23 maja obchodzimy święto miasta w rocznicę nadania mu praw miejskich. Nastąpiło to w 1255 roku, a więc 765 lat temu. Pytanie jednak, czy Kołobrzeg zaczął istnieć od 1255 roku, czy istniał już wcześniej?

Już na samym początku trzeba odpowiedzieć na to pytanie twierdząco. Co więcej, odpowiedź jest pozytywna nie tylko dlatego, że przecież średniowieczny gród wczesnomiejski o tej samej nazwie funkcjonował w obecnym Budzistowie, mając swoje kilkusetletnie tradycje, potwierdzone nie tylko w źródłach historycznych, ale również archeologicznych. Natomiast nie wiemy dokładnie, kiedy w centrum dzisiejszego miasta pojawili się pierwsi osadnicy i co spowodowało, że ludzie zaczęli się osiedlać w tym miejscu. Warto zauważyć, że teren ten znajduje się mniej więcej w połowie drogi z Budzistowa do Mons Salis, a więc wysoczyzny, na której przez wieki warzono sól. Wokół tego terenu przemysłowego istniała osada solna. Być może część osadników w XIII wieku przeniosła się bliżej okolic obecnej bazyliki i tu, nad Parsętą, założyła kolejną osadę? Nie jest to wykluczone, ale szczegółów tego procesu, zapewne oddolnego, nie znamy. Musiał on być dość spontaniczny, ale i żywiołowy, przyciągając większą grupę osób, która zaczęła żyć w tym miejscu. Powstał w ten sposób pewien ośrodek pomiędzy grodem a warzelniami. Na to, że taka osada istniała w tym miejscu, mamy dowody archeologiczne. Znalezione elementy drewniane zostały wykonane z drzew ściętych około 1245 roku (+7) i 1246-1247 roku. Zdaniem prof. Mariana Rębkowskiego, nowy ośrodek miejski narodził się w latach 1245-1250. W historiografii niemieckiej przyjmowano, że miasto funkcjonowało już w I połowie XIII wieku. Na przykład rozpoczęcia daty budowy kolegiaty Marii Panny doszukiwano się już w 1230 roku. To oczywiście niemożliwe i nie ma żadnych dowodów tę tezę popierających. Natomiast przybycie tu osadników w latach 30-stych nie jest wykluczone, ale też nie mamy za tym twierdzeniem żadnych popierających je przesłanek. Najpewniej było to w latach 40-stych XIII wieku i w tym czasie miasto zaczęło się rozwijać.

O tym, że musieli żyć tu mieszkańcy, świadczy także sam fakt aktu lokacyjnego. Dowodzi tego, że Kołobrzeg nie był do końca lokowany na surowym korzeniu, ale przede wszystkim o tym, że dokument wystawiony przez dwóch władców feudalnych sankcjonował coś, co od pewnego czasu w tym miejscu się rozwijało, a więc osadnictwo. Mowa jest bowiem o „consules de Colberg”, a także pojawia się zapis „civitas Colbergiensis”. Prof. Rębkowski łączy te fakty z funkcjonowaniem w centrum dzisiejszego miasta gminy kupców. Jest to wysoce prawdopodobne. To właśnie w tym miejscu żywioł osadniczy musiał spowodować, że wykształciło się nowe miejsce, w którym kwitł handel i życie społeczno-gospodarcze. Wydając dokument lokacyjny nowego miasta, książę dymiński Warcisław III i biskup Kamieński Hermann von Gleichen, usankcjonowali zastaną sytuację. W XIII wieku, ośrodek staromiejski odczuwał konkurencję ze strony innych lokowanych i dynamicznie rozwijających się miast. Suzereni feudalni musieli dokonać analizy i doszli do wniosku, że dalsze inwestowanie w stary Kołobrzeg nie ma większego sensu. Stare miasto nie musiało upadać już w założeniu, ale z drugiej strony, jego formuła organizacyjna była przestarzała i w zderzeniu z prawem lubeckim, a także przywilejami lokacyjnymi, de facto od początku stało na pozycji straconej i jak pokazują fakty, nie wytrzymało konkurencji z nowym ośrodkiem lokacyjnym.

O atrakcyjności nowego miasta decydowało kilka elementów, ale przede wszystkim położenie bliżej morza i salin, nowoczesny układ wewnętrzny, potencjał ludnościowy (rosnący), zależności polityczno-gospodarcze oraz możliwości dalszego rozwoju. Prawo lubeckie preferowało inicjatywę jednostek, przedsiębiorczość, a także chroniło obywateli. Na tej swoistej transakcji społeczno-gospodarczo-prawnej zyskiwali wszyscy. Rozwijało się księstwo, bogacili obywatele, a właściciele ziemscy gwarantowali sobie wpływy z danin. Te decyzje polityczne leżały u podstaw prosperity, a także budowania nowych związków gospodarczych. Przykładem jest tu Hanza.

Miasto potrzebowało nieco ponad 100 lat od lokacji, aby stać się nadbałtycką potęgą, której kierunki rozwoju zapewne zaskoczyłyby założycieli: księcia pomorskiego i biskupa diecezji kamieńskiej. Drewniane budynki powoli zastępowały obiekty murowane, wzniesiono monumentalną kolegiatę, a także miejski ratusz. Mur miejski liczył 1570 metrów i jego celem była ochrona tych, którzy z tym terenem się związali.

Robert Dziemba

artykuł powstał w ramach projektu "Tradycje historyczne i obronne Kołobrzegu", współfinansowanego przez gminę Miasto Kołobrzeg