Geneza święta pierwszomajowego ściśle związana jest z walkami o prawa robotnicze w Stanach Zjednoczonych. Złe warunki pracy, często prowadzące do wypadków i kalectwa, a nawet śmierci, głodowe płace, a wreszcie 12-godzinny czas pracy – tak wyglądała praca robotników w latach 80-tych XIX wieku w USA. Masowe protesty z 1886 roku, których wymownym przejawem był strajk chicagowski z maja tego roku, z postulatem 8-godzinnego dnia pracy, stały się symbolem walki ruchu robotniczego z kapitalistycznymi wyzyskiwaczami. Podczas wiecu, 180 policjantów zaatakowało 200 pokojowo zebranych osób. W odpowiedzi na tę bezprawną pacyfikację, w kierunku funkcjonariuszy poleciała bomba. Policja odpowiedziała ogniem. Liczba rannych robotników jest nieznana. Od wybuchu zginął jeden policjant, wielu zostało postrzelonych przez swoich kolegów. W 1889 roku II Międzynarodówka ogłosiła na pamiątkę tych wydarzeń dzień 1 maja Świętem Pracy, znanym w historiografii jako Międzynarodowy Dzień Solidarności Ludzi Pracy.

W Polsce, pierwsze obchody Święta Pracy miały miejsce już w 1890 roku i były organizowane przez Polską Socjalno-Rewolucyjną Partię „Proletariat” (tzw. II Proletariat). Szczególne natężenie manifestacji pierwszomajowych miało miejsce podczas rewolucji 1905 roku w zaborze rosyjskim. Sprawa uznania 1 maja za Święto Pracy w Polsce stanęła na Sejmie Ustawodawczym już 29 kwietnia 1919 roku, za sprawą wniosku posłów: Barlickiego i Daszyńskiego oraz towarzyszy, którzy apelowali o tzw. „głosowanie nagłe”, ale wniosek upadł i sejm święta nie ustanowił. W późniejszych latach w II Rzeczpospolitej podczas obchodów Święta Pracy dochodziło do wielu starć. Na przykład 1 maja 1926 roku bojówka PPS starła się z komunistami, w wyniku czego 5 osób zginęło a 27 zostało rannych.

Tyle genezy Święta Pracy, które w obecnych czasach jest nieco zapomniane. Powodem tego jest m.in. słabość ruchów lewicowych i ich związku ze zmieniających się ideologicznie światem pracy. Tymczasem w historii związek ten zawsze był silny. Tak było również w Kołobrzegu. Kryzys gospodarczy i szerzące się bezrobocie stały u podstaw powstania w 1924 roku Komunistycznej Partii Niemiec. Zrzeszała ona przede wszystkim bezrobotnych, a nawet wydawała własne pismo, ale nie odniosła większych rezultatów, pomimo zorganizowania kilku strajków w majątkach rolnych. O wiele większymi wpływami cieszyła się Niemiecka Partia Socjaldemokratyczna. Już w 1925 roku w Kołobrzegu powstały struktury Narodowosocjalistycznej Partii Robotników (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, NSDAP). W 1929 roku, w czasie wielkiego kryzysu, liczyła ona już 100 członków i stale się rozrastała. Aby unaocznić nastroje ludności, warto podkreślić, że podczas wyborów prezydenckich, które odbyły się 10 kwietnia 1932 roku, na Adolfa Hitlera, jednego z trzech kandydatów, głosowało aż 44,97% kołobrzeżan. Gdy naziści doszli do władzy w 1933 roku, Święto Pracy ogłoszono świętem państwowym i otrzymało ono nazwę Narodowego Dnia Pracy. Pierwsze obchody odbyły się w Kołobrzegu 1 maja 1933 roku. Całe miasto udekorowano flagami ze swastykami. Potężny pochód złożony z członków SA, SS, Stahlhelm, a także sił Reichswehry z kompanią honorową i sztandarem, przeszedł przez miasto. Uczestniczyły w nim niemal wszystkie organizacje miejskie i tłumy obywateli. Takie uroczystości, często z jeszcze większym rozmachem i zaangażowaniem kołobrzeżan, odbywały się aż do wybuchu II wojny światowej.

Po zakończeniu walk o Kołobrzeg, miasto zostało przekazane polskiej administracji z dniem 31 maja 1945 roku. Bardzo szybko zaczęły powstawać struktury partyjne, zarówno PPR i PPS, choć początkowo trudność stanowiło funkcjonowanie władz powiatowych w Karlinie. Wraz z rozwojem miasta pojawiały się kolejne organizacje, jak m.in. Powiatowa Rada Związków Zawodowych czy Związek Walki Młodych, a wreszcie po zjednoczeniu PPR i PPS, struktury Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Niestety, w miejskich archiwach pierwsze Święto Pracy z 1 Maja 1946 roku nie zachowało się. Wiemy jednak, że uroczystości miały miejsce. W archiwum Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu zachowało się sprawozdaniem z rocznej pracy I sekretarza Komitetu Miejskiego PZPR Zygmunta Kowalskiego, który pisze tak: „1 maja w manifestacji pierwszomajowej przemawiał tow. Bokarew”. Niestety, w historiografii miejskiej nie zachowało się zbyt wiele wspomnień w zakresie Święta Pracy w latach 40-stych XX wieku. Okres przełomu lat 40-stych i 50-stych, opisał skrótowo Jerzy Patan, za to zamieszczając dość bogaty zasób zdjęciowy. Uroczystości zaczynały się pod ratuszem, a następnie pochód szedł w kierunku „Fregaty”. W późniejszych latach, wraz z odgruzowaniem miasta, obsadzeniem go kwiatami i nowymi drzewami, pochód był wydłużany i obejmował m.in. ulicę Walki Młodych. Po budowie w 1973 roku miejskiego stadionu sportowego przy ul. Śliwińskiego im. XXX-lecia Ludowego Wojska Polskiego, obchody odbywały się i tam. Należy tu zaznaczyć, że zgodnie z Ustawą z 26 kwietnia 1950 roku o ustanowieniu dnia 1 maja świętem państwowym, dzień ten był od tego czasu wolny od pracy.

Każdorazowe uroczystości obejmowały swoim zasięgiem społecznym niemal całe miasto. Poza miejskimi strukturami PZPR, brały w nich udział wszystkie organizacje miejskie, jednostki gospodarki uspołecznionej, a także zakłady pracy. Budowano różne konstrukcje o charakterze propagandowym, nawiązując do corocznych haseł rozbrzmiewających w partyjnej propagandzie i aktualnej wersji partyjnej nowomowy. Początkowo były to hasła związane z walką z elementami klasowo obcymi, następnie z niemieckim rewizjonizmem, a wreszcie gloryfikujące stan dobrodziejstwa gospodarki w epoce tzw. „środkowego Gierka”. W pochodach obowiązkowo brały udział szkoły wraz ze swoimi uczniami. Dotyczyło to zarówno szkół podstawowych, średnich, jak i pozostałych szkół. W zależności o okresu brali w pochodzie udział np. słuchacze Studium Nauczycielskiego.

Obowiązkowym elementem corocznej Święta Pracy były czyny pierwszomajowe. Teoretycznie, były one dobrowolne i miały charakter oddolnej inicjatywy komórek partyjnych i zakładów pracy. W praktyce, inicjowały jej podstawowe organizacje partyjne, były oficjalnie nieobowiązkowe, w praktyce zaś kontraktowano je, wprowadzano konkurencję, a także politycznie rozliczano. Były pozytywne przejawy takiej działalności. O ile występowała dowolność pracy, miało to charakter integracyjny, pozwalało uporządkować część placów w mieście, czy początkowo realizować akcję rozbiórkową ruin. W ten sposób porządkowano osiedla, sprzątano poszczególne place, czy budowano miejsca zabaw dla dzieci. Były jednak i elementy ideologiczne, w ramach których interes Polski się nie liczył. Tak dla uczczenia święta pierwszomajowego rozebrano w 1956 roku katolicki kościół św. Marcina, a także dwa kościoły ewangelickie: św. Mikołaja przy ul. Portowej i Św. Jerzego przy ul. Jerzego.

W latach 90-tych XX wieku, Święto Pracy nadal było ważne w kalendarzu imprez. Powodem powyższego była siła partii i organizacji o rodowodzie lewicowym. Wraz z upływem lat, popularne stały się manifestacje, a potem pikniki, bardziej o charakterze integracyjnym, niż politycznym, które w latach dwutysięcznych przestały się cieszyć większym zainteresowaniem. Wreszcie, 12 stycznia 2007 roku Sejm RP zmienił preambułę ustawy o święcie pierwszomajowym. Do tej pory, brzmiała ona tak: „Dla zadokumentowania osiągnięć i zwycięstw klasy robotniczej, przodującej siły Narodu, budującego socjalizm, jako wyraz umocnienia się władzy ludowej, w hołdzie dla tysięcy bojowników wolności i postępu, dla zamanifestowania solidarności narodu Polskiego z siłami postępu i pokoju na całym świecie, w 60-tą rocznicę pierwszego obchodu międzynarodowego święta proletariatu w Polsce stanowi się, co następuje: Art. 1. Dzień 1 maja jest dniem święta państwowego, wolnym od pracy”. Rząd Jarosława Kaczyńskiego i jego większość sejmowa dokonała zmiany preambuły, która otrzymała następującą treść: „W hołdzie wszystkim tym, którzy swoją pracą tworzyli wielkość Naszej Ojczyzny, wspierali jej rozwój i budowali przyszłość dla następnych pokoleń, dla podkreślenia wartości pracy ludzkiej - rozumianej jako moralny obowiązek człowieka, ale też jako doskonalenie świata nas otaczającego - dokonującej się poprzez wszechstronny rozwój osoby ludzkiej, w trosce o zachowanie godności pracy ludzkiej i wiążącej się z tym wolności i mądrości stanowi się, co następuje”.

Obecnie, Święto Pracy nie jest oficjalnie obchodzone w Kołobrzegu. Ostatnie, większe uroczystości, odbyły się 1 maja 2014 roku. Dla upamiętnienia klasy robotniczej, Miejska Rada Narodowa w Kołobrzegu nadała nazwę ulicy – 1 Maja, która obowiązuje do dziś.

Robert Dziemba

Fot. archiwum Fundacji Historia Kołobrzegu
archiwum rodzinne Agnieszki Kasperowicz
archiwum Jerzego Patana
archiwum Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu