Ukazywane w literaturze popularnej triumfalne wprowadzenie Józefa Piłsudskiego do Warszawy nie miało nic z tego, jak wyglądało jego przywitanie na dworcu 10 listopada 1918 roku przez księcia Zdzisława Lubomirskiego, członka Rady Regencyjnej. Równie trudne są początki odradzania się państwa polskiego, które przysłania sama radosna rocznica odzyskania niepodległości.

Gdy 11 listopada 1918 roku kończyła się I wojna światowa, na jej frontach pozostało 450 tysięcy polskich żołnierzy, którzy stanowili daninę krwi na jej poszczególnych frontach. Deficyt urodzeń wynosił 1 mln osób. Ludność Polski w granicach z 1921 roku zmniejszyła się w omawianym czasie o 3,5 mln. 50 procent miast powiatowych była w ruinie po przejściu frontu. Padło 1,8 mln sztuk bydła i 1 mln sztuk koni. W takich warunkach rozpoczyna się dwuletnia walka o polskie granice. Towarzyszą temu tarcia polityczne, leżące u źródeł powstania II Rzeczpospolitej.

Już 15 listopada 1918 roku papież Benedykt XV pisze w liście do arcybiskupa Aleksandra Kakowskiego w temacie sprawy polskiej. Czytamy w nim: „By Polska jak najszybciej odrodzona znowu w zupełnej niepodległości zajęła na nowo miejsce w gronie państw i kontynuowała swoją historię”. Do tego czasu, Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu naczelne dowództwo na tworzącą się armią polską w związku z grożącym Polsce atakiem z zewnątrz jak i podziałami wewnętrznymi (11 listopada), a Piłsudski zaczyna organizację Wojska Polskiego (12 listopada), a także powierzył misję utworzenia rządu Ignacemu Daszyńskiemu (14 listopada). 17 listopada powstaje pierwsza organizacja na terenach Rzeczpospolitej. To organizacja terenowa władz wojskowych, która objęła 5 dowództw okręgów generalnych: warszawskiego, lubelskiego, kieleckiego, łódzkiego i krakowskiego. Tego samego dnia, Daszyński, wobec niemożliwości porozumienia się z Narodową Demokracją i Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, podał się do dymisji. Misję utworzenia rządu otrzymuje kolejny socjalista – Jędrzej Moraczewski. 18 listopada tworzy on pierwszy Polski rząd w odradzającej się Polsce, którego zadaniem jest przygotowanie wyborów do sejmu i budowa polskiej administracji. 22 listopada, przy kontrasygnacie Moraczewskiego, Józef Piłsudski wydał dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej. W dekrecie tym przyznał sobie tytuł Tymczasowego Naczelnika Państwa, nawiązując tym samym do tradycji Tadeusza Kościuszki z 1794 roku.

Rząd Moraczewskiego miał kształt zbliżony do rządu lubelskiego, opierał się na PPS i lewicy ludowej, natomiast PSL „Piast” i endecja nie zdecydowały się na współpracę. Moraczewski ogłosił ludowy charakter swojej władzy. Zapowiedział reformę rolną oraz nacjonalizację wybranych gałęzi przemysłu. Wprowadził 8-godzinny dzień pracy i 46-godzinny tydzień pracy (nieco ograniczany, ze względu na odradzającą się gospodarkę), ale były to jedne z najlepszych warunków dla robotników w Europie. Rząd opracował również 5-przymiotnikową ordynację wyborczą. Wybory miały być powszechne, równe, bezpośrednie, tajne i proporcjonalne. Prawo do głosowania mieli wszyscy obywatele, którzy ukończyli 21 lat, bez różnicy płci. Natomiast nie udało się rządowi Moraczewskiego poczynić większych postępów na poziomie uznawania państwa Polskiego. Potwierdziły to jedynie Niemcy.

Sytuacja polityczna w Polsce była trudna. Narodowa Demokracja, choć uznawała autorytet Piłsudskiego, nie popierała rządu Morawieckiego. Socjaliści dość szybko odczuli jej wpływy. Prawica posiadała wpływy gospodarcze, a rozpisana pożyczka środków przez rząd nie spotkała się z zainteresowaniem publicznym. Wpływy z podatków miały charakter śladowy. Sytuację skomplikowało powstanie 16 grudnia 1918 roku Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, która wypowiedziała walkę z kontrrewolucyjną polską armią. 26 grudnia 1918 roku, po przyjeździe do Poznania Ignacego Paderewskiego wybuchło Powstanie Wielkopolskie. Wzrastają wpływy prawicy. W nocy z 4 na 5 stycznia 1919 roku dochodzi do nieudanej próby zamachu stanu w Warszawie. Piłsudski zdawał sobie sprawę z występujących problemów. Nie chciał wspierać rządu Moraczewskiego. Wobec spiskowców nie wyciągnął konsekwencji, skłonił Moraczewskiego do ustąpienia, a funkcję premiera powierzył Paderewskiemu. 16 stycznia 1918 roku utworzył on rząd koalicyjny z udziałem endecji, ugrupowań centrum, PPS i ludowców. Uzdrowiło to sytuację zarówno w Polsce, jak i zagranicą. Ententa uznała rząd, uzyskał on też poparcie KNP w Paryżu.

Punktem kulminacyjnym tego etapu historii Polski są wybory do Sejmu Ustawodawczego. Przeprowadzono je w Królestwie i Galicji Zachodniej. W Królestwie zwyciężyła Narodowa Demokracja (46%), drugie było PSL „Wyzwolenie” (22%), trzecie PPS (9%). W Galicji wygrało PSL „Piast” (34%), drugie było PSL-Lewica (20%). W czerwcu 1919 roku wybory odbyły się w Wielkopolsce, zaś w związku wojna polsko-ukraińską w Galicji Wschodniej, za posłów uznano 28 deputowanych do dawnego parlamentu austriackiego. Ogólnie, sejm liczył 394 posłów. 36% mandatów miała endecja, 15% PSL „Wyzwolenie”, 12% PSL „Piast”, 9% socjaliści. Część mandatów przypadła ugrupowaniom centrowym.

20 lutego 1919 roku urząd złożył Józef Piłsudski, ale powierzono mu obowiązki Naczelnika Państwa aż do uchwalenia konstytucji. Rozpoczyna się walka o polskie granice. Trwa powstanie w Wielkopolsce, wojna w Galicji Wschodniej, dochodzi do inwazji czeskiej na Śląsku Cieszyńskim. Od stycznia 1919 roku w Paryżu trwały obrady, których celem było podpisanie traktatu pokojowego z Niemcami. Omawiano tam także kwestię granicy Polski.

14 lutego 1919 roku rozpoczyna się wojna polsko-bolszewicka. Sytuacja Polski na wschodzie była silna, bo Litwini odmawiali współpracy z Polską, na Białorusi panował chaos, Ukraińcy przegrywają wojnę. Polacy od początku dobrze radzą sobie na froncie. 25 kwietnia rozpoczyna się ofensywa na Ukrainie we współpracy z oddziałami Petlury. Polacy zdobyli Kijów. Polska miała poparcie Francji, ale już w Anglii panowały odmienne nastroje. Brytyjski premier nazwał Polskę krajem zagrażającym pokojowi, za to król Jerzy V przesłał Piłsudskiemu depeszę z wyrazami sympatii. 4 lipca rozpoczęła się ofensywa frontu północno-zachodniego Armii Czerwonej. Na Polską zawisło śmiertelne niebezpieczeństwo.

Na zdjęciu: Rząd Jędrzeja Moraczewskiego w 1918 roku, domena publiczna

Robert Dziemba
Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu